Kunnen bedrijven strafrechtelijk worden vervolgd?

In de media wordt regelmatig over het strafrecht gesproken en geschreven. Denk aan grote strafprocessen als het Passageproces rondom Willem Holleeder of het Marengoproces rondom Ridouan Taghi, maar ook zaken als het neerschieten van advocaat Derk Wiersum en misdaadverslaggever Peter R. de Vries of de bedreiging Mark Rutte en Geert Wilders. Dit betreffen stuk voor stuk processen tegen natuurlijke personen.

Rechtspersonen
Naast natuurlijke personen kunnen ook rechtspersonen strafrechtelijk worden vervolgd. Dit is geregeld in artikel 51 van het Wetboek van Strafrecht (Sr). De meesten kunnen zich waarschijnlijk nog wel het vlotdrama in de Achterhoek herinneren. In deze zaak is het tot een strafrechte vervolging – en veroordeling – gekomen voor het organiserende bedrijf en een directeur daarvan.

Bij de vervolging en/of berechting van ondernemingen, speelt de vraag in hoeverre de rechtspersoon strafrechtelijk aansprakelijk is voor het handelen van werknemers een belangrijke rol.

De Hoge Raad zegt hierover dat een rechtspersoon als dader in de zin van artikel 51 Sr kan worden aangemerkt als de gedraging van de natuurlijke persoon redelijkerwijs aan hem kan worden toegerekend. Een belangrijk oriëntatiepunt bij die toerekening is de vraag of de gedraging heeft plaatsgevonden dan wel is verricht in de sfeer van de rechtspersoon.

Van een gedraging in de sfeer van een rechtspersoon zal sprake zijn indien zich één of meer van de navolgende omstandigheden voordoen:

1. Het gaat om een handelen of nalaten van iemand die hetzij uit hoofde van een dienstbetrekking hetzij uit anderen hoofde werkzaam is ten behoeve van de rechtspersoon;
2. De gedraging past in de normale bedrijfsvoering van de rechtspersoon;
3. De gedraging is de rechtspersoon dienstig geweest in het door hem uitgeoefende bedrijf;
4. Het lag in de beschikkingsmacht van de rechtspersoon of de gedraging al dan niet zou plaatsvinden en zodanig of vergelijkbaar gedrag werd volgens de feitelijke gang van zaken door de rechtspersoon aanvaard of was bedoeld te worden aanvaard.

Onder de in punt d genoemde omstandigheid valt mede het niet betrachten van de zorg die in redelijkheid van de rechtspersoon kon worden gevergd met het oog op de voorkoming van de gedraging.

Aansprakelijkheid leidinggever en/of opdrachtgever

Ook de leidinggever en/of de opdrachtgever kunnen op grond van artikel 51 Sr worden vervolgd. Dit hoeft niet altijd een directielid van de onderneming te zijn, maar kan ook een lager geplaatste binnen de onderneming zijn die feitelijk zeggenschap had over de verboden gedraging van de onderneming.

Sancties

Dat een gevangenisstraf en/of taakstraf geen geïndiceerde straf is voor een rechtspersoon ligt voor de hand. Onder andere de Wet op de economische delicten (WED) kent uiteenlopende sancties en maatregelen in gevallen waarin er door de rechtspersoon een overtreding is begaan. Hierbij valt te denken aan het opleggen van een geldboete tot de stillegging van de onderneming.

In het kader van het beperken van de schade aan de onderneming kan het OM een transactie-aanbod doen in plaats van de zaak op zitting van de (economische) strafkamer van de Rechtbank aanbrengen. Zo heeft ABN AMRO in april 2021 een door het OM aangeboden transactie van 480 miljoen euro geaccepteerd. Het OM verweet ABN AMRO jarenlange en structurele overtreding van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) bij haar activiteiten in Nederland. Met het accepteren (en betalen) van een transactie wordt een gang naar de rechter voorkomen. Indien de gang naar de rechter wordt bespaard, levert dat over het algemeen minder media-aandacht op. Bovendien worden uitspraken over rechtspersonen niet geanonimiseerd en dat kan tot veel reputatieschade leiden.

Deskundigheid

Gelet op de complexiteit van de strafrechtelijke aansprakelijkheid van een onderneming, is het noodzakelijk dat u in een zo vroeg mogelijk stadium een in het strafrecht gespecialiseerde advocaat inschakelt.